شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر :
اول:آن که کسى که مى خواهد امر و نهى کند، بداند که آنچه شخص مکلف بجا نمى آورد ، واجب است بجا آورد و آنچه بجا مى آورد باید ترک کند. و بر کسى که معروف و منکر را نمى داند واجب نیست.
دوم:آن که احتمال بدهد امر و نهى او تأثیر مى کند، پس اگر بداند [یقین داشته باشد که] اثر نمى کند واجب نیست.
سوم: آن که بداند شخص معصیت کار بنا دارد که معصیت خود را تکرار کند، پس اگر بداند یا گمان کند یا احتمال صحیح بدهد که تکرار نمى کند واجب نیست.
چهارم:آن که در امر و نهى مفسده اى نباشد، پس اگر بداند یا گمان کند که اگر امر یا نهى کند ضرر جانى یا عِرضى و آبرویى یا مالى قابل توجه به او مى رسد واجب نیست، بلکه اگر احتمال صحیح بدهد که از آن ترس ضررهاى مذکور را پیدا کند واجب نیست بلکه اگر بترسد که ضررى متوجّه متعلقان او [مثل خانواده اش] مى شود واجب نیست، بلکه با احتمال وقوع ضرر جانى یا عِرضى و آبرویى یا مالى موجب حَرَج بر بعضى مؤمنین، واجب نمى شود بلکه در بسیارى از موارد حرام است.(1)
مراتب امر به معروف و نهی از منکر :
مرتبه اول:
آن که با شخص گناهکار طورى رفتار شود که بفهمد براى ارتکاب او به معصیت ، به این صورت با او عمل شده است، مثل این که از او رو برگرداند، یا با چهره عبوس با او ملاقات کند، یا ترک مراوده با او کند و از او اعراض کند به نحوى که معلوم شود این امور براى آن است که او گناه را ترک نماید.
توجه: اگر دراین مرتبه درجاتى باشد لازم است با احتمال تأثیر درجه خفیف تر، به همان اکتفا کند، مثلًا اگر احتمال مى دهد که با ترک تکلم با او مقصود حاصل مى شود، به همان اکتفا کند و به درجه بالاتر، عمل نکند، به ویژه اگر طرف ، شخصى است که این نحو عمل موجب هتک حرمت او مى شود.
مرتبه دوم:
امر و نهى به زبان است، پس با احتمال تأثیر و حصول سایر شرایط گذشته، واجب است اهل معصیت را نهى کنند، و تارک واجب را به انجام دادن واجب امر نمایند.
نکته1: اگر احتمال بدهد که بدون امر و نهی کردن و با موعظه و نصیحت ، گناهکار، معصیت را ترک مى کند ، اکتفا به آن لازم است و نباید از آن تجاوز کند.
اما اگر مى داند که نصیحت تأثیر ندارد ، واجب است با احتمال تأثیر، امر و نهى الزامى کند و اگر تأثیر نمى کند مگر با تشدید در گفتار و تهدید بر مخالفت ، لازم است ولی باید از دروغ و گناه دیگر دوری شود.
نکته2: اگر گناهکار ترک معصیت نمىکند مگر به انجام هر دو مرتبه اول و دوم ، واجب است انجام هر دو به این که هم از او دوری کند، و ترک معاشرت نماید و با چهره عبوس با او ملاقات کند، و هم او را با زبان امر به معروف و نهی از منکر نماید.
مرتبه سوم:
توسل به زور است، پس اگر بداند یا اطمینان داشته باشد که ترک منکر نمى کند یا واجب را بجا نمى آورد مگر با اعمال زور و جبر، واجب است ولی باید از مقدار لازم تجاوز نکند.
توجه: اگر توقف داشته باشد جلوگیرى از معصیت ، بر کتک زدن و سخت گرفتن بر شخص گناهکار، و در مضیقه قراردادن او ، جایز است، ولی لازم است مراعات شود که زیادهروى نشود، و بهتر آن است که در این امر و نظیر آن اجازه از مجتهد جامع الشرایط گرفته شود.
اما اگر متوقف بر وارد ساختن جراحت و قتل باشد ، بدون اجازه مجتهد جامع الشرایط با حصول شرایط آن ، جایز نیست .(2)
پی نوشت:
1. امام خمینی ره ، توضیح المسائل مسأله 2791
2. امام خمینی ره ، توضیح المسائل م 2804به بعد
منبع: سایت اسک دین
توسط : 
